Những ngôi chùa của người Hoa không chỉ là nơi thờ tự mà còn chứa đựng cả những nét văn hóa, triết lý sống của cả cộng đồng người Hoa.
Góp mặt trong chương trình Kính Đa Chiều mới đây, Thạc sĩ Văn hóa học Trần Đăng Kim Trang vừa có những chia sẻ đầy thú vị về chủ đề Chùa Hoa và những biểu tượng may mắn. Theo nữ khách mời, nếu TP.HCM là một bức tranh thì văn hóa của người Hoa là một mảnh ghép nổi bật với khu vực Chợ Lớn gồm quận 5, 6, 10, 11 và nhiều ngôi chùa, hội quán – nơi không chỉ chứa đựng những giá trị tâm linh mà còn gửi gắm cả lời chúc may mắn đến với du khách thập phương.
Khi bước vào một ngôi chùa Hoa, điểm ấn tượng đầu tiên khác biệt với những ngôi chùa Việt, chùa Khmer hay chùa Ấn đó là màu đỏ tràn ngập khắp nơi. Vì theo quan niệm truyền thống của người Hoa, màu đỏ chính là màu của may mắn. Điểm đặc biệt thứ hai xuất hiện trong các ngôi chùa người Hoa là những tấm hoành phi, liễn, câu đối bằng chữ Hán. Một dấu hiệu nhận diện chùa Hoa không thể không nhắc đến đó là cặp kỳ lân bằng đá – một biểu tượng may mắn được đặt ngay trước cổng chùa. Trong đó, kỳ là con đực và lân là con cái. Khi nhìn từ phía trong chùa ra ngoài, kỳ thường được đặt ở bên trái, còn lân được đặt ở bên phải theo quan niệm nam tả nữ hữu.
Bên cạnh đó, có thể phân biệt kỳ và lân qua hình dáng. Kỳ có sừng ở trên đầu, còn lân thì có thêm lân con phía trước. Đặc biệt, kỳ lân là linh vật đứng thứ hai trong bốn tứ linh (Long – Lân – Quy – Phụng), mang ý nghĩa biểu trưng cho sự thái bình. Vì loài vật này không thích chiến tranh, không phá hoại, giẫm đạp trên cỏ, không ăn thịt đồng loại. Do đó, các vua chúa Trung Quốc ngày xưa rất muốn được nằm mơ thấy kỳ lân bởi kỳ lân xuất hiện sẽ báo hiệu thời kỳ quốc thái dân an, thiên hạ thịnh vượng.
Ngoài ra, kỳ lân còn gắn với giai thoại Khổng Tử ra đời nên còn mang biểu tượng là thần thú tặng con. Vì vậy, có những cặp vợ chồng cầu con thường đến chùa Hoa và khấn nguyện với kỳ lân bằng tất cả lòng thành.
Thạc sĩ Trần Đăng Kim Trang giải mã biểu tượng may mắn của kỳ lân trong chùa Hoa:
Theo Thạc sĩ Trần Đăng Kim Trang, điều mà chị thích nhất khi đến các ngôi chùa Hoa đó là rất nhiều tượng gốm. Chùa Hoa thường có ba tầng, trên cùng có thể là hình ảnh lưỡng long tranh châu, lưỡng long chầu nguyệt, lưỡng long chầu hồ lô,… Ở giữa là những tượng gốm lớn nhỏ xen kẽ, minh họa câu chuyện lịch sử như Đông Chu Liệt Quốc, Hán Sở Tranh Hùng, Đường Tăng Tứ Sư Đồ,… hay những câu chuyện dân gian như cô gái đứng trên đài cao chuẩn bị ném tú cầu để chọn chồng hoặc các chàng trai tỉ thí trên võ đài,… Tầng bên dưới là bức tranh chủ đạo, mang thông điệp may mắn như Bát Tiên Quá Hải, tức tám vị thần tiên đang cưỡi gió vượt sóng đến với bến bờ bình yên hoặc bức tranh hoa điểu (hoa và chim quý). Loài chim thường xuất hiện trong tranh hoa điểu là chim trĩ. Với chiếc đuôi dài và dáng vẻ thanh thoát, chim trĩ tượng trưng cho sự phú quý, tài lộc và khí tiết. Vì chim trĩ chỉ đậu ở những nơi trong sạch và nếu bị giăng bẫy thì thà chết hơn là sống.
Đặc biệt, Thạc sĩ Trần Đăng Kim Trang rất tâm đắc hình ảnh các loài chim được lặp đi lặp lại dưới bốn hình tướng gồm: phi (chim bay), minh (chim hót), thực (chim ăn) và túc (chim ngủ). Trong đó, chim bay (phi) tượng trưng cho sự thăng tiến, chim hót (minh) biểu hiện cho sự sáng sủa, lạc quan, chim ăn (thực) là biểu tượng của sự đủ đầy, no ấm, chim ngủ (túc) nói lên sự sung túc, an nhiên.
Chưa dừng lại ở đó, đi sâu hơn vào bên trong chùa người Hoa sẽ bắt gặp thêm nhiều biểu tượng may mắn khác và Thạc sĩ Trần Đăng Kim Trang sẽ giải mã những điều ấy trong kỳ sau của chương trình Kính Đa Chiều.
Kính Đa Chiều chủ đề tiếp theo Xu hướng lớp học nấu ăn gia đình với sự tham gia của host Phương Uyên và Giảng viên ẩm thực – Đầu bếp Nguyễn Minh Nhanh sẽ được phát sóng vào lúc 20h ngày 2/6/2025 trên kênh VTV9. Chương trình do VTV9 phối hợp cùng Jet Studio thực hiện.
Hà Vũ
